Gimnastyka buzi i języka, czyli jak
pomóc dzieciom w usprawnianiu narządów mowy
Sześcioletnie dziecko powinno mówić prawidłowo,
jednak często dzieci w przedszkolach i klasach nauczania zintegrowanego mówią
niedbale, niewyraźnie, krzykliwie, cicho, oddychając przy tym w sposób nieprawidłowy. Przyczyną takiego stanu mogą być zbyt mało sprawne narządy artykulacyjne. Osoby dorosłe, traktując proces mowy naturalnie, rzadko
zastanawiają się nad tym, że wymawianie każdej głoski wymaga pracy szeregu
różnych mięśni (np. ośmiu par mięśni języka). W przypadku stwierdzenia u dzieci niskiej sprawności
narządów artykulacyjnych zaleca się przeprowadzenie ćwiczeń usprawniających
motorykę narządów mowy (żuchwy, warg, języka, podniebienia miękkiego). Często
zdarza się, że systematyczna gimnastyka narządów artykulacyjnych wystarcza do
zlikwidowania prostych zaburzeń. Warto również pamiętać o
profilaktyce logopedycznej, czyli o wspieraniu mowy na każdym etapie jej
rozwoju. W
tym celu, poniżej, prezentuje zestawy prostych ćwiczeń usprawniających motorykę narządów
mowy.
Ćwiczenia słuchowe
– stanowią bardzo ważną grupę ćwiczeń logopedycznych, ponieważ często
opóźnienia czy zaburzenia rozwoju mowy pojawiają się na skutek opóźnień rozwoju
słuchu fonematycznego. Stymulując funkcje słuchowe
przyczyniamy się do rozwoju mowy dziecka.
Przykłady
dla dzieci młodszych:
- „
Co słyszęś” – dzieci siedzą z zamkniętymi oczami i nasłuchują, rozpoznają
odgłosy dochodzące z sąsiedztwa, ulicy.
- „
Zgadnij, co wydało dźwiękś” – uderzanie pałeczką w szkło, fajans, metal,
kamień, drewno itp. Toczenie różnych przedmiotów po podłodze / np. piłki,
kasztana, kamienia/, rozpoznawanie odgłosu przez dzieci.
- Rozpoznawanie
różnych przedmiotów w zamkniętym pudełku po wydawanym odgłosie – groch, kamyki,
gwoździe, cukier, kasza itp.
- Uderzanie
o siebie klockami, łyżeczkami, garnuszkami; uderzanie łyżeczką o pustą
szklankę, o szklankę z wodą, klaskanie, darcie papieru, gniecenie papieru,
przelewanie wody( z wysokości, z niska), drapanie po szkle, papierze, stole.
- Rozpoznawanie
głosu, szmeru, źródła dźwięku – miejsca, kierunku, odległości, ilości dźwięków
(dużo- mało), głośności ( cicho – głośno).
- Szukanie
ukrytego zegarka, radia, dzwoniącego budzika.
- Rozróżnianie
i naśladowanie głosów zwierząt: kota, psa, krowy, kury, koguta, kaczki, gęsi
itp.
- Rozróżnianie
odgłosów pojazdów: samochodu, pociągu, motoru, traktora itp.
- Rozpoznawanie
po dźwięku różnych urządzeń domowych, np. odkurzacz, mikser, suszarka, pralka
itp.
Przykłady
dla dzieci starszych:
- Wyróżnianie
wyrazów w zdaniu. ( stawiamy tyle klocków, rysujemy tyle kółeczek, klaszczemy
tyle razy ile słów słyszy dziecko w wypowiadanym zdaniu).
- Wydzielanie
sylab w wyrazach poprzez wystukiwanie sylab, wyklaskiwanie, badanie ile razy
opadnie żuchwa / na ręce/ przy wybrzmiewanie sylab.
- Nazywanie
obrazków – dziecko kończy wyraz po pierwszej sylabie wypowiedzianej przez
logopedę, nauczyciela, rodzica, a potem odwrotnie – dziecko zaczyna.
- Dzielenie
na sylaby imion dzieci / na początku łatwych/.
- Wyszukiwanie
imion dwu- i trzysylabowych.
- Wyszukiwanie
słów z podaną przez n-la sylabą.
- Rozpoznawanie
określonej sylaby w rozsypance sylabowej, np. ba, pa, ta, da, la, ra.
- Wyszukiwanie
imion rozpoczynających się od samogłoski, następnie od podanej spółgłoski.
- Wydzielanie
spółgłosek nagłosowych przez przedłużanie nagłosu, np. ssssamolot, szszszafa.
Przy pomocy ilustracji – wyszukiwanie przedmiotów, których nazwy rozpoczynają
sią na daną głoskę.
- Wydzielanie
spółgłoski wygłosowej.
- Dzielenie
na głoski łatwych a następnie coraz trudniejszych słów.
- Ćwiczenia
z paronimami: bułka – półka, domek –Tomek, koza – kosa itp.
- Rozróżnianie
mowy prawidłowej od nieprawidłowej
Ćwiczenia oddechowe
-poprawiają wydolność oddechową, sprzyjają wydłużaniu fazy wydechowej, co
powoduje poprawę jakości mowy. Ćwiczenia prowadzone są najczęściej w formie
zabawowej, przy wykorzystaniu różnych środków, np. piórek, piłeczek, wody
mydlanej, chrupek, wiatraczków itp. Są także wplatane w opowieści i zabawy
ruchowe.
Przykłady:
- Wdech
nosem ( usta zamknięte) i wydech ustami.
- Dmuchanie
na płomień świecy.
- Dmuchanie
na piłeczkę pingpongową, wyścigi piłeczek.
- Dmuchanie
na kulkę z waty, na wiatraczek.
- Chłodzenie
„ gorącej zupy” – dmuchanie ciągłym strumieniem.
- „
Zdmuchiwanie mlecza” – długo, aż spadną wszystkie nasionka.
- Chuchanie
na zmarznięte ręce.
- Naśladowanie
lokomotywy – wydmuchiwanie „nadmiaru pary” – ffff, szszsz.
- Naśladowanie
balonika – wypuszczanie powietrza z jednoczesnym odgłosem „ sssss”.
- Nadmuchiwanie
balonika.
- Naśladowanie
syreny – „ eu-eu- eu”, „ au-au-au” – na jednym wydechu.
- Wyścigi
chrupek – dmuchanie w parach.
- Dmuchanie
na piórko, aby nie spadło.
- Liczenie
na jednym wydechu.
- Powtarzanie
zdań na jednym wydechu – najpierw krótkich, potem coraz dłuższych.
- Powtarzanie
zdań szeptem.
Ćwiczenia motoryki
narządów artykulacyjnych . U większości dzieci
z wadą wymowy występuje obniżona sprawność narządów artykulacyjnych / języka,
warg, policzków, podniebienia miękkiego/.. Czasem przyczyną wady wymowy są
nieprawidłowości w budowie anatomicznej narządów mowy, np. zbyt krótkie
wędzidełko podjęzykowe, przerośnięty język, zbyt duża masa języka, rozszczep
wargi itp. Przyczyną bywają także, szczególnie u dzieci młodszych,
nieprawidłowe nawyki związane z połykaniem lub oddychaniem. Konieczne są w tych
wszystkich wypadkach ćwiczenia motoryki narządów mowy oraz ćwiczenia
prawidłowego połykania. Optymalną sytuacją byłoby, gdyby ćwiczenia prowadzone
były według zaleceń logopedy.
Ćwiczenia
warg:
- Wymawianie
na przemian „ a-o” przy maksymalnym oddaleniu od siebie wargi górnej i dolnej.
- Oddalanie
od siebie kącików ust – wymawianie „ iii”.
- Zbliżanie
do siebie kącików ust – wymawianie „ uuu”.
- Naprzemienne
wymawianie „ i – u”.
- Cmokanie.
- Parskanie
/ wprawianie warg w drganie/.
- Masaż
warg zębami ( górnymi dolnej wargi i odwrotnie).
- Dmuchanie
na płomień świecy, na watkę lub piłkę pingpongową.
- Układanie
ust jak przy wymowie samogłosek ustnych, z wyraźną, przesadną artykulacją warg,
np. w kolejności: a-i-o-u-y-e, u-a-i-o-e-y, o-a-y-i-u,
e-y-i-o-a-u,
u-i-y-a-o.
- Wymowa
samogłosek w parach: a-i, a-u, i-a, u-o, o-i,
u-i, a-o, e-o itp.
- Wysuwanie
warg w „ ryjek”, cofanie w „ uśmiech”.
- Wysuwanie
warg w przód, następnie przesuwanie warg w prawo, w lewo.
- Wysuwanie
warg w przód, następnie krążenie wysuniętymi wargami.
Ćwiczenia
języka:
- „
Głaskanie podniebienia” czubkiem języka, jama ustna szeroko otwarta.
- Dotykanie
językiem do nosa, do brody, w stronę ucha lewego i prawego.
- Oblizywanie
dolnej i górnej wargi przy ustach szeroko otwartych / krążenie językiem/.
- Wysuwanie
języka w przód i cofanie w głąb jamy ustnej.
- Kląskanie
językiem.
- Dotykanie
czubkiem języka na zmianę do górnych i dolnych zębów, przy maksymalnym otwarciu
ust / żuchwa opuszczona/.
- Język
wysunięty w kształcie grota wykonuje poziome ruchy wahadłowe od jednego do
drugiego kącika ust.
- Rurka
– wargi ściągnięte i zaokrąglone unoszą boki języka.
- Język
lekko wysunięty opiera się na wardze dolnej i przyjmuje na przemian kształt
„łopaty” i „grota”.
- Ruchy
koliste języka w prawo i w lewo na zewnątrz jamy ustnej.
- Oblizywanie
zębów po wewnętrznej i zewnętrznej powierzchni dziąseł pod wargami. Usta
zamknięte.
Ćwiczenia
usprawniające podniebienie miękkie:
- Wywołanie
ziewania przy nisko opuszczonej szczęce dolnej.
- Płukanie
gardła ciepłą wodą.
- „
Chrapanie” na wdechu i wydechu.
- Głębokie
oddychanie przez usta przy zatkanym nosie i odwrotnie.
- Wymawianie
połączeń głosek tylnojęzykowych zwartych z samogłoskami, np. ga, go, ge, gu,
gy, gi, gą, gę, ka, ko, ke, ky, ki, ku, ak, ok, ek, ik, yk, uk…
- Wypowiadanie
sylab / jak wyżej/ i logatomów: aga, ogo, ugu, eke, yky, ygy, iki, Igi, ago,
egę itp.
- Nabieranie
powietrza nosem i zatrzymanie w jamie ustnej. Policzki nadęte. Początkowo
nadymać policzki z zatkanym nosem, a następnie próbować połykać powietrze.
Ćwiczenia policzków:
- Nadymanie
policzków – „ gruby miś”.
- Wciąganie
policzków – „ chudy zajączek”.
- Nabieranie
powietrza w usta i zatrzymanie w jamie ustnej, krążenie tym powietrzem, powolne
wypuszczanie powietrza.
- Naprzemiennie
„ gruby miś” – „ chudy zajączek”.
- Nabieranie
powietrza w usta, przesuwanie powietrza z jednego policzka do drugiego na
zmianę.
Katarzyna Gromek
Literatura:
Demel
G. (1994), Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, Warszawa.
Kaczmarek
L. (1953), Kształtowanie się mowy dziecka, Poznań.
|